ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΕΝΤΕΧΝΟΥ ΛΑΪΚΟΥ

Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΕΝΤΕΧΝΟΥ ΛΑΪΚΟΥ ΤΡΑΓΟΥΔΙΟΥ,

Ο ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ, Η ΦΩΤΕΙΝΗ ΔΑΡΑ

ΚΑΙ Ο ΔΙΣΚΟΣ ΛΟΥΛΟΥΔΙ ΣΤΗ ΦΩΤΙΑ

Το  Έντεχνο  Λαϊκό  Τραγούδι  ήταν  ένα  μουσικό  ρεύμα  που  ξεκίνησε    κατά τις  αρχές  του   ‘60,  συνεχίστηκε  όλη  εκείνη  τη  δεκαετία  και κράτησε  περίπου  ως  το  τέλος της δεκαετίας του  ‘70.  Το  κυρίως  χαρακτηριστικό  αυτού  του  μουσικού  ρεύματος,  που  βασικός  πρωτεργάτες   του  υπήρξε  ο   Μίκης  Θεοδωράκης,  ήταν  το  εξής  εγχείρημα:  η μελοποίηση με λαϊκούς ρυθμούς ποιητικών στίχων  γραμμένων  από παλιούς αλλά και νεότερους ποιητές.  Αργότερα βέβαια, όταν διαπιστώθηκε πως αυτή η τάση «έπιασε», υπήρξαν και στιχουργοί, δηλαδή επαγγελματίες στον χώρο του Στίχου, που έγραψαν στιχουργήματα σε περισσότερο ποιητικό ύφος απ’ όσο παλιότερα. Σίγουρα, οι όροι λόγιο και λαϊκό είναι τυπικά δυο έννοιες άκρως αντίθετες. Παρόλ'  αυτά, για να διαχωρίσω το Έντεχνο από το Παραδοσιακό Λαϊκό Τραγούδι,  χαρακτηρίζω το Έντεχνο και ως Λόγιο Λαϊκό Τραγούδι. Ένας άλλος λόγος που καταφεύγω σ’ αυτόν το διαχωρισμό είναι το ότι, κατά την αντίληψή μου, ο όρος έντεχνο υποδηλώνει περισσότερο το είδος της σύνθεσης παρά την προέλευση του στίχου. Δηλαδή, οι συνθέσεις που ανήκαν στον χώρο της έντεχνης λαϊκής μουσικής, ναι μεν κινούνταν σε λαϊκό ύφος, αλλά ήσαν δημιουργήματα σπουδαγμένων μουσικών – Θεοδωράκης, Χατζηδάκης, Ξαρχάκος, Μικρούτσικος και πολλοί άλλοι - και όχι εμπειρικών συνθετών, όπως συνέβαινε ως τότε στις περισσότερες περιπτώσεις στον χώρο του Ρεμπέτικου. Επίσης, εφόσον πρόκειται για  μετεξέλιξη του Ρεμπέτικου, δηλαδή του Αστικολαϊκού Τραγουδιού και όχι του Δημοτικού που είναι το Λαϊκό Τραγούδι της Υπαίθρου, θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε  το συγκεκριμένο μουσικό είδος και ως Λόγιο Αστικολαϊκό Τραγούδι.

Από  τότε  που  το  Έντεχνο  ή  Λόγιο  Λαϊκό  Τραγούδι,  έχει  πάψει  να  υφίσταται -  τουλάχιστον  ως    αυτόνομο  μουσικό  ρεύμα -,  οι  μελωδίες  που  επενδύουν  είτε  ποιήματα  είτε  ποιητικό  λόγο που  γράφεται  από  επαγγελματίες  στιχουργούς,  έχουν  μορφή  περισσότερο  κλασικίζουσα    παρά  λαϊκή. Για παράδειγμα, οι μελοποιήσεις ποιημάτων του Καβάφη από τον Αθανάσιο Σιμόγλου ή ακόμα και από τον Μικρούτσικο, διαφέρουν τελείως από τις συνθέσεις που είχαμε κατατάξει στο μουσικό ρεύμα των δεκαετιών ’60-’70. Εξαίρεση  αποτελούν  δυο  δίσκοι  του  συνθέτη  Μανώλη  Γαλιάτσου,  ένας  του    Δημήτρη  Μαραμή  και  αρκετοί  του  Δημήτρη  Παπαδημητρίου. 

Ο  πρώτος  απ’  τους  δυο  δίσκους  του  Γαλιάτσου,  τιτλοφορείται  ΤΟ  ΑΣΗΜΙ ΤΟΥ ΜΕΣΗΜΕΡΙΟΥ  και  τα  τραγούδια  σ’  αυτόν  ερμηνεύει  η  Νίκη  Ξυλούρη. Στον  δεύτερο,   που έχει  τίτλο  ΤΟΥ ΜΑΓΟΥ  ΤΑ  ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ,  συμμετέχουν  πολλοί  ερμηνευτές,  πρωτεύοντα  ρόλο  όμως  έχουν  ο  Δημήτρης  Ζερβουδάκης  και  η  Γιώτα  Νέγκα. Με την ευκαιρία θα ήθελα να προσθέσω ότι η ερμηνεύτρια των τραγουδιών στον πρώτο από τους προαναφερόμενους δίσκους του Γαλιάτσου, η Νίκη Ξυλούρη -  ανιψιά  του  Νίκου  και  συγκεκριμένα  κόρη  του  αδελφού  του,  Αντώνη,  γνωστότερου  ως  Ψαραντώνη - αποδίδει επίσης δύο τραγούδια σ’ έναν δίσκο παρόμοιου ύφους, σε μουσική Ανδρέα Ρούση, με τίτλο ΕΓΚΟΛΠΙΟ. Εκεί, μεταξύ πολλών ερμηνευτών, συμμετέχει και ο Αργύρης Μπακιρτζής που παλιότερα υπήρξε ένα από τα βασικά μέλη του συγκροτήματος «Χειμερινοί Κολυμβητές».

            Ο    κύκλος  τραγουδιών ΣΚΟΤΙΝΟΣ ΕΡΩΤΑΣ,  που  συνέθεσε  ο  Δημήτρης  Μαραμής,  βασίζεται σε  ποίηση  Φεντερίκο  Γκαρθία  Λόρκα.  Παρότι  σ’  αυτόν  το  δίσκο  τα  μουσικά  κομμάτια  αποδίδει  ερμηνευτικά  ο  λυρικός  τραγουδιστής  Μάριος  Φραγκούλης,  οι  συνθέσεις  έχουν  ύφος  λαϊκό.  Στο  ύφος  του  Έντεχνου  Λαϊκού,  θα  μπορούσαμε  να  πούμε  ότι  κινείται  κι  ένας  άλλος  δίσκος  του  Μαραμή,  ΤΑΝΓΚΌ  ΓΙΑ  ΤΡΕΙΣ.   Εντούτοις,  εδώ  η  μουσική  είναι  σαφώς  επηρεασμένη  από  το  μουσικό είδος που προσωπικά, χαρακτηρίζω Ελληνικό  Λαϊκό    Τραγούδι  Ευρωπαϊκού  ύφους,   δηλαδή  αυτό  που  κάποτε  ονομάζαμε  Ελαφρό  Τραγούδι.  Τα  τραγούδια  του  ΤΑΓΚΟ ΓΙΑ ΤΡΕΙΣ  ερμηνεύει    η  Κορίνα  Λεγάκη.

Όσον  αφορά τη δισκογραφία του  Δημήτρη  Παπαδημητρίου, οι δίσκοι του που  περισσότερο  από  τους  άλλους  κινούνται  σε  λαϊκό  ύφος,  είναι  οι: ΤΡΑΓΟΎΔΙΑ  ΓΙΑ  ΤΟΥΣ  ΜΗΝΕΣ,    ΣΤΗΣ  ΨΥΧΗΣ  ΤΟ  ΠΑΡΑΚΑΤΩ  και  ΛΟΥΛΟΥΔΙ ΣΤΗ ΦΩΤΙΑ.  Σ’  αυτούς,  τα    μουσικά  κομμάτια  ερμηνεύουν  οι  Ελευθερία  Αρβανιτάκη,  Δημήτρης  Μητροπάνος  και  Φωτεινή  Δάρα – η οποία,  αν  δεν  κάνω  λάθος είναι   σύντροφος  του  συνθέτη  και  στη  ζωή -, αντίστοιχα. Ο  τελευταίος  από τους τρεις δίσκους, ΛΟΥΛΟΥΔΙ ΣΤΗ ΦΩΤΙΑ,  είναι  αυτός    που κυρίως  θα  σχολιάσουμε  εδώ.  Πρόκειται    για  τον  πιο  πρόσφατο  του  Παπαδημητρίου  και  βασίζεται  σε ποίηση  του   αλησμόνητου  Νίκου  Γκάτσου, ακυκλοφόρητη  ως  τώρα στη δισκογραφία.

Η Φωτεινή Δάρα συνεργάστηκε με τον Δημήτρη Παπαδημητρίου από τα πρώτα της βήματα στο τραγούδι.  Εκτός άλλων τραγουδιών του συνθέτη, η Δάρα έχει ερμηνεύσει και τα μουσικά κομμάτια που αποτέλεσαν τα τραγούδια των τίτλων στις τηλεοπτικές σειρές «Λένη»  και «Οι Μάγισσες της Σμύρνης»,  στις οποίες, πέρα από τα συγκεκριμένα τραγούδια, ο Παπαδημητρίου  είχε αναλάβει και όλη τη μουσική επένδυση. Από την πρώτη στιγμή που άκουσα τα τραγούδια των τίτλων στις σειρές που προαναφέρθηκαν, διέκρινα ότι η Δάρα διαθέτει στην ερμηνεία της μια σαφώς λαϊκή χροιά, η οποία θα μπορούσε να γίνει πιο διακριτή αν τα εν λόγω κομμάτια αποδίδονταν με κάπως περισσότερη ένταση στη φωνή και με λίγο πιο έντονα λαϊκά ηχοχρώματα στην ενορχήστρωση. Τα στοιχεία που έλειπαν τότε από την ηχογράφηση εκείνων των τραγουδιών, είναι ακριβώς αυτά που υπάρχουν στον δίσκο ΛΟΥΛΟΥΔΙ ΣΤΗ ΦΩΤΙΑ. Κατά τη γνώμη μου, ο συγκεκριμένος δίσκος είναι μια μεγάλη επιτυχία στο είδος του.  Πρόκειται για την πιο λαϊκή μουσική επένδυση που έχει γίνει σε ποίηση τα τελευταία χρόνια, από την εποχή δηλαδή που το Έντεχνο Λαϊκό Τραγούδι αποτελούσε ξεχωριστό μουσικό ρεύμα.

Ως  μια επιπλέον απόδειξη  για  το  πόσο  πιο  διακριτή  από  πριν  είναι  η  λαϊκή  χροιά  στη  φωνή  της  Δάρα,  θα  αναφερθώ  παρενθετικά  στην περίπτωση ενός άλλου συνθέτη με τον οποίο αυτόν τον καιρό συνεργάζεται και ηχογραφεί.  Πρόκειται για τον Μίκη Θεοδωράκη, που οι κύκλοι τραγουδιών του ΕΠΙΒΑΤΗΣ  και   ΡΑΝΤΑΡ – και οι δύο σε στίχους Κώστα Τριπολίτη -, ηχογραφούνται εκ νέου.  Στην  περίπτωση  βέβαια  του  δίσκου  ΡΑΝΤΑΡ,  λαϊκά  ηχοχρώματα στην ενορχήστρωση είχε  και  η  πρώτη ηχογράφηση, αφού  τα  τραγούδια  θα ερμήνευε  ο Γιώργος Νταλάρας.  Όμως,  όσον  αφορά  τον  κύκλο  τραγουδιών  ΕΠΙΒΑΤΗΣ,  από  ένα  μικρό  δείγμα  που    άκουσα,  φαίνεται  πως  τα  λαϊκά  ηχοχρώματα  στην  ενορχήστρωση της ηχογράφησης  με  τη  Δάρα, θα είναι  πολύ  πιο  έντονα  από  όσο  είναι στις  παραλλαγές  που  προηγήθηκαν  με  ερμηνεύτριες  τη  Μαρία  Φαραντούρη  και  τη  Μαργαρίτα  Ζορμπαλά.

Καιρός  όμως  να  ξαναγυρίσουμε  στον  Δημήτρη  Παπαδημητρίου  και  τον  δίσκο  του  ΛΟΥΛΟΥΔΙ ΣΤΗ ΦΩΤΙΑ.  Περιττό  νομίζω  να  σχολιάσει  κανείς  το  πόσο  σπουδαίοι και αξιόλογοι  είναι  οι  στίχοι.  Θα  ήθελα μόνο  να προσθέσω τα  εξής: Παρότι, όπως είπαμε ήδη, οι στίχοι στα περισσότερα τραγούδια του κύκλου δεν είχαν μέχρι σήμερα επενδυθεί με μουσική, σε αυτόν τον δίσκο έχει συμπεριληφθεί και  το   μουσικό  κομμάτι  «Τρέχει το Νερό»  - που  ακούστηκε  ως  τραγούδι  των  τίτλων  στην  τηλεοπτική  σειρά    «Λένη».  Και τούτο, γιατί οι στίχοι του  ανήκουν κι’ αυτοί στον  Γκάτσο. Έχω όμως την αίσθηση πως πρόκειται για νέα ηχογράφηση και όχι για κείνη που ακούγεται στη σειρά.  Όσον  αφορά   το «Κατηγορείται η Ελλάς» -  τραγούδι   το  οποίο  αποδίδει  μαζί  με  τη  Δάρα  ο  Γιώργος  Φλωράκης -  οι στίχοι του επρόκειτο  να  μελοποιηθούν  από  τον  Σταύρο  Ξαρχάκο  και  το κομμάτι να συμπεριληφθεί  στον  κύκλο  τραγουδιών  ΤΑ  ΚΑΤΑ ΜΑΡΚΟΝ. Πρόκειται για έναν δίσκο στον οποίο οι στίχοι όλων των τραγουδιών ανήκουν επίσης στον Νίκο Γκάτσο και όπου ερμηνευτής είναι ο Γιώργος Νταλάρας. Το  ταξίμι  που  παίζεται  ως  εισαγωγή  στο  κομμάτι  «Όλα τ’ Αστέρια Τρύπια» -  τραγούδι που επίσης  περιλαμβάνεται στον δίσκο ΛΟΥΛΟΥΔΙ ΣΤΗ ΦΩΤΙΑ -, προϊδεάζει  τους  ακροατές  για  κάτι  πολύ  πιο «βαρύ»  απ’  όσο  πράγματι είναι. Εντούτοις, πιστεύω πως ο μεν Παπαδημητρίου έχει τη δυνατότητα να συνθέσει ανάλογου ύφους τραγούδια, η δε Δάρα να τα ερμηνεύσει.

Μια επιπλέον απόδειξη των δυνατοτήτων του Παπαδημητρίου όσον αφορά τη σύνθεση αμιγώς λαϊκών τραγουδιών, είναι και το  γεγονός ότι ο  εν λόγω συνθέτης  έδωσε  και  μια    σύνθεσή  του  στον   Γιώργο  Μαργαρίτη.  Την συγκεκριμένη σύνθεση  ο αναφερόμενος ερμηνευτής  έχει  συμπεριλάβει  στον  πρόσφατο πολυσυλλεκτικό  προσωπικό  του  δίσκο  ΠΑΙΖΟΥΜΕ  ΓΙΑ  ΤΗ   ΦΑΝΕΛΑ.  Η  σύνθεση  του  Παπαδημητρίου  που  αποδίδει  ο  Μαργαρίτης,  είναι  το  ζεϊμπέκικο  «Η Άννα απ’ την Κοκκινιά» και   βασίζεται  «στον  λόγο»  της  πρωτοεμφανιζόμενης  στιχουργού  Ανθής  Μητροπέτρου.  Επίσης  ο  συνθέτης  πρόκειται  να  εμπιστευτεί  στον  Μαργαρίτη την ερμηνεία  κάποιων τραγουδιών σε ποίηση του δημοσιογράφου και διευθυντή Ειδήσεων και Ενημέρωσης του Mega Channel, Χρήστου Παναγιωτόπουλου.  Αυτά τα τραγούδια  θα  συμπεριληφθούν  σε  έναν    πολυσυλλεκτικό  δίσκο  στον οποίο, εκτός από τον Μαργαρίτη, θα συμμετέχουν και πολλοί άλλοι ερμηνευτές.  Όπως ήδη αναφέραμε, μεταξύ των άλλων ερμηνευτών με τους οποίους ο Παπαδημητρίου έχει ηχογραφήσει δίσκους,  είναι και οι Ελευθερία Αρβανιτάκη και Δημήτρης Μητροπάνος. Επέλεξα όμως να σταθώ ιδιαίτερα στην περίπτωση της συνεργασίας του με τον Μαργαρίτη γιατί, προσωπικά, μεταξύ αυτών των τριών ερμηνευτών, θεωρώ ότι ο Μαργαρίτης είναι ο πλέον λαϊκός.

Παρενθετικά, να σημειώσουμε ότι ο Δημήτρης Παπαδημητρίου, εκτός από την αγάπη του για τη σύνθεση και την ιδιότητα του μαέστρου, αρέσκεται στο να συμμετέχει στις ορχήστρες και ως μουσικός. Παίζει πολλά όργανα, μεταξύ των οποίων  και μπουζούκι. Στο πρόσφατο παρελθόν, σε συναυλίες που έκανε με τον Χρήστο Νικολόπουλο, τον είχε συνοδεύσει παίζοντας  και ο ίδιος μπουζούκι.

Κλείνοντας θα πρέπει να πούμε πως βασικός λαϊκός οργανοπαίχτης στον δίσκο ΛΟΥΛΟΥΔΙ ΣΤΗ ΦΩΤΙΑ είναι ο Παντελής Κωνσταντινίδης. Για τον αναφερόμενο  σολίστα του μπουζουκιού μίλησε επαινετικά - σε συνέντευξη που είχε δώσει  στο περιοδικό ΛΑΪΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ -, ο αξέχαστος ομότεχνός του, δεξιοτέχνης Γιάννης Σταματίου.  Μεταξύ άλλων που ανέφερε στη συγκεκριμένη συνέντευξη, «ο Σπόρος» είπε επίσης ότι εκείνο τον καιρό ο Κωνσταντινίδης εμφανιζόταν ως μπουζουξής στο πλευρό της Λίτσας Διαμάντη.

Π. Σκούρτης

13.02.2014