ΖΕΪΜΠΕΚΟΙ ΚΑΙ ΖΕΪΜΠΕΚΙΚΟ:
Ο ΧΟΡΟΣ ΑΥΤΟΣ ΥΠΗΡΧΕ ΠΟΛΥ ΠΡΙΝ ΤΑΥΤΙΣΤΕΙ ΜΕ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΤΗΣ ΜΑΓΚΙΑΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΡΕΜΠΕΤΙΚΟΥ
Προσωπικά αποφεύγω συνήθως να διαβάζω μελέτες επειδή η συνεχής παράθεση των απόψεων και των πληροφοριών, αλλά και των πηγών απ’ όπου αυτές προέρχονται, τις πιο πολλές φορές με κουράζει. Πρέπει να πω ότι αυτό ισχύει ακόμα και για εκείνες που αφορούν θέματα τα οποία μ’ ενδιαφέρουν πολύ. Όμως αυτή την αίσθηση βαρεμάρας και κόπωσης, καθόλου δεν μου τη δημιουργησε το νέο συγγραφικό έργο του λαογράφου καθηγητή, μουσικοσυνθέτη λαϊκών τραγουδιών και ερμηνευτή, Θωμά Κοροβίνη. Πρόκειται για το βιβλίο ΟΙ ΖΕÏΜΠΕΚΟΙ ΤΗΣ ΜΙΚΡΑΣ ΑΣΙΑΣ, το οποίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις ΑΓΡΑ.
‘Ζεïμπέκοι’ ή ‘ζεϊμπέκηδες’ ήταν οι άνθρωποι από τους οποίους ο ζεϊμπέκικος χορός πήρε το όνομά του. Το γεγονός ότι κατά πολλους αυτός ο χορός θεωρείται Τούρκικης - και κατ’ άλλους Ελληνικής – προέλευσης, είναι λίγο-πολύ γνωστό. Όμως η μελέτη του Κοροβίνη παρουσιάζει ξεχωριστό ενδιαφέρον για τον εξής λόγο: ο συγγραφέας δεν περιορίζεται στο να αναφέρει ή ακόμα και στο να τεκμηριώνει τις ποικίλες αντικρουόμενες απόψεις που υπάρχουν γύρω απ’ αυτό το θέμα, ούτε στο να καταθέτει απλώς μεταξύ άλλων και τη δική του θέση. Αντίθετα ψάχνει πολύ πίσω, για ν’ ανακαλύψει που έχουν τις ρίζες τους τόσο ο τρόπος ζωής των Ζεϊμπέκων, όσο και το ζεϊμπέκικο. Σύμφωνα λοιπόν με όσα συμπεραίνουμε διαβάζοντας αυτό το συγγραφικό έργο, το Ζεϊμπέκικο – ή ο Ζεϊμπέκικος - υπήρχε πολύ πριν ταυτιστεί με τους μάγκες και τον κόσμο του Ρεμπέτικου.
Στο αναφερόμενο βιβλίο ανακαλύπτει κανείς πως υπάρχουν πολλά στοιχεία που συνδέουν τον Λαϊκό Πολιτισμό της Ελλάδος μ’ εκείνον της Τουρκίας. Ο αναγνώστης διαπιστώνει επίσης ότι μεγάλος αριθμός λέξεων οι οποίες είναι πλέον κλασικές της ελληνικής αργκό, προέρχονται από το λεξιλόγιο των ζεϊμπέκων. Βέβαια η σημασία κάποιων απ’ αυτές σήμερα, είναι πολύ ή ελαφρώς διαφορετική απ’ αυτή που είχαν στην αρχή. Ένα τυπικό παράδειγμα της περίπτωσης που μόλις αναφέρθηκε, είναι η λέξη ‘μπαϊράκι’. Στην ελληνική αργκό, η λέξη αυτή σημαίνει ‘επανάσταση’, ‘ανταρσία’, ενώ στο λεξιλόγιό τους οι ζεϊμπέκοι χρησιμοποιούσαν την ίδια λέξη για κάτι εντελώς αλλοιώτικο: ‘μπαϊράκι’ ονομαζόταν η σημαία την οποία οι Εφέδες – δηλαδή οι αρχιζεϊμπέκοι - ύψωναν για ν’ αναγγείλουν τον επικείμενο γάμο τους. Ένα άλλο λήμμα που σώζεται από την παράδοση των ζεϊμπέκων, είναι το ‘ντερβίσης’. Σε αντίθεση με το ‘μπαϊράκι’, η σημασία με την οποία αυτή η λέξη πέρασε στο λεξιλόγιο του Ελληνικού Περιθωρίου, δεν απέχει και πολύ από την έννοια που αρχικά είχε. Στην ελληνκή αργκό, η λέξη ‘ντερβίσης’ σημαίνει ‘καλότροπος μάγκας’, ενώ στο περιβάλλον της κοινωνικής ομάδας στην οποία ανφερόμαστε, ντερβίσηδες ήταν οι ζεϊμπέκοι που βοηθούσαν τους ταξιδιώτες να διαβούν επικίνδυνους δρόμους, προστατεύοντάς τους από πιθανές επιθέσεις ληστών.
Ακριβώς επειδή σ’ αυτό το βιβλίο υπάρχουν πολλά σημεία που συνδέουν τον Λαϊκό Πολιτισμό της Ελλάδος με εκείνον της Τουρκίας, όσοι πιστεύουν πως ο ζεϊμπέκικος είναι τούρκικος, μπορεί διαβάζοντάς το να νοιώσουν προς στιγμήν ότι δικαιώνονται. Όμως δεν έχουν τελείως έτσι τα πράγματα. Κατά την προσωπική μου γνώμη, η γενική θέση του Κοροβίνη δεν γίνεται εύκολα αντιληπτή, επειδή στη μελέτη του αναφέρονται ποικίλες απόψεις εντούτοις με την πρόοδο της ανάγνωσης φαίνεται πως η θέση του συμπίπτει με αυτή του ομότεχνού του Κώστα Ταχτσή και είναι η παρακάτω: αυτοί που επινόησαν τον ζεϊμπέκικο ήταν κάποοι στρατιώτες που ακολούθησαν τον Μεγαλέξανδρο κατά την εκστρατεία του στη Μικρά Ασία και οι οποίοι κατάγονταν από τη Θράκη. Λέγεται επίσης ότι ήταν οι ίδιοι άνθρωποι που επινόησαν και τον χασάπικο, προκειμένου να σχηματίσουν γέφυρα και να διασχίσουν τον Γρανικό ποταμό.
Αν θελήσει κανείς να ενστερνιστεί τη θεωρία που προαναφέρθηκε και παράλληλα να τη συνδέσει με εκείνη που υποστηρίζει ότι οι δρόμοι της λαϊκης μουσικής είναι Βυζαντινοί, τότε πρέπει να αποδεχτεί το εξής: ο Ζεϊμπέκικος επέζησε και καθ’ όλη τη διάρκεια των Βυζαντίου. Εφόσον αυτό αληθεύει, φαίνεται ότι ο χορός που διασώθηκε, στη συνέχεια υιοθετήθηκε από υπηκόους της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, οι οποίοι, με τη σειρά τους, τον μπόλιασαν με ανατολίτικα στοιχεία. Με δεδομένο ότι αυτοί οι υπήκοοι δεν ήταν όλοι γηγενείς Τούρκοι αλλά μεταξύ τους υπήρχαν και Έλληνες που εξισλαμίστηκαν, μπορεί να υποστηριχθεί ότι ο χορός αυτός έχει πράγματι ελληνική προέλευση.
Σύμφωνα με το βιβλίο αυτό του Κοροβίνη, Ζεϊμπέκικος υπήρχε και χορευόταν επίσης στα νησιά του Αιγαίου. Μάλλον πρόκειται για το είδος ζεϊμπέκικου που, όπως αναφέρει ο Μάρκος στην αυτοβιογραφία του, χορευόταν στη Σύρα όταν εκείνος ήταν ακόμα παιδί. Όμως η εκδοχή του χορού η οποία μόλις αναφέρθηκε, δεν είναι ευρύτερα γνωστή. Αντίθετα η παραλλαγή που οι κάτοικοι των Ελλαδικού χώρου γνώρισαν τα νεότερα χρόνια, είναι εκείνη του αποκαλούμενου ‘Μικρασιάτικου ζεϊμπέκικου’. Από το γεγονός και μόνο ότι στον συγκεκριμένου ζεϊμπέκικου – ο οποίος χορεύεται από έναν και μόνο χορευτή - δόθηκε αυτή η ονομασία, εικάζεται πως οι Μικρασιάτες, όταν έφτασαν στην Ελλάδα ως πρόσφυγες, επανέφεραν το χορό στη γη απ’ όπου ξεκίνησε. Σε αντίθεση με την Μικρασιάτικη παραλλαγή του ζεϊμπέκικου, που χορεύεται από μοναχικούς, γενικά, ο χορός αυτός μπορεί να είναι και ομαδικός. Επιπλέον, ο Μικρασιάτικος - τουλάχιστον μέχρι πρότινος - χορευόταν αποκλειστικά από άντρες, ενώ στην Τουρκία και γενικά στην Ανατολία, ο ζεϊμπέκικος χορεύεται και από γυναίκες
Η θεωρία περί της Θρακικής προέλευσης αυτού του χορού, υποστηρίζει ότι η ονομασία ‘ζεϊμπέκικος’ πρέπει να είναι ελληνική και συγκεκριμένα να προέρχεται από τον συνδυασμό των λέξεων ‘Ζεύς’ και ‘μπέκος’. Το δεύτερο συνθετικό της λέξης ‘ζεϊμπέκικος’, στα Φρύγικα - δηλαδή στα παλιά Θράκικα - σημαίνει ‘ψωμί’. Η σχέση που συνδέει την ονομασία με τον θεό Δία και τη λέξη ‘ψωμί’, φαίνεται να επιβεβαιώνεται και από το γεγονός ότι ο χορός λεγόταν και ‘Αρτοζηνός’. Σ’ αυτό το σημείο επιθυμώ να αναφέρω και μια καθαρά προσωπική μου γνώμη. Η άποψη σύμφωνα με την οποία η ονομασία που τελικά επικράτησε προέρχεται από τις λέξεις ‘Ζευς’ και ‘μπέκος’ ίσως να επαληθεύεται και από το ότι, όσοι χορεύουν σωστά τον ζεϊμπέκικο, κοιτάζουν πότε προς τον ουρανό, σαν να κάνουν δέηση, και πότε προς τη γη, σα να περιμένουν από αυτήν κάτι. Ωστόσο, έχω επίσης την αίσθηση ότι, πιθανόν, ο ‘αρτοζηνός’ να μετανομάστηκε σε ‘ζεϊμπέκικος’ για τον εξής λόγο; πολλοί Τούρκοι υπήκοοι μεταξύ των οποίων, όπως προείπαμε, υπήρχαν και Έλληνες, μετέπειτα ανέπτυξαν δράση κατά της Οθωμανικής Εξουσίας, με άλλα λόγια έγιναν ‘ζεϊμπέκοι’, δηλαδή αντάρτες.
Μεγάλος αριθμός ζεϊμπέκων ασκούσε μεταξύ άλλων δραστηριοτήτων και την ‘κοινωνική ληστεία’, που ήταν κυρίως η αρπαγή περιουσίας από τους ισχυρούς με σκοπό την ενίσχυση των αδύναμων. Βέβαια - κι εδώ θ’ αναφέρω επίσης μια προσωπική μου γνώμη - το ό,τι επιδίδονταν σ’ αυτή τη δραστηριότητα είναι κάτι που έρχεται σε πλήρη αντίφαση με τα γεγονότα τα οποία συνέβησαν κατά την διάρκεια της Μικρασιατικής Καταστροφής. Τότε, αρκετοί εξισλαμισμένοι Έλληνες που είχαν γίνει ζεϊμπέκοι, στράφηκαν ανοιχτά ενάντια στους πρώην συμπατριώτες τους. Όμως, όπως επισημαίνεται στο βιβλίο του Κοροβίνη, εκτός από τους ‘κοινωνικούς ληστές’ υπήρχαν και ζεϊμπέκοι που απλώς ήταν παραβάτες του κοινού ποινικού δικαίου. Εικάζω λοιπόν ότι από τους Έλληνες – ζεϊμπέκους μάλλον εκείνοι που πολύ περισσότερο θα στράφηκαν κατά των πρώην συμπατριωτών τους, ανήκαν στην τελευταία κατηγορία. Υποστηρίζω κάτι τέτοιο γιατί είναι γνωστή η ταχτική που εφαρμόζουν οι κυβερνώντες για να επιτύχουν τους σκοπούς τους: είναι ικανοί να επιστρατεύσουν ακόμα κι αυτούς που μέχρι πρότινος θεωρούνταν αποβράσματα της κοινωνίας, προκειμένου να ανατρέψουν εκείνους που υποθέτουν ότι βλάπτουν τα συμφέροντά τους.
Όπως έχει ήδη αναφερθεί, διαβάζοντας το βιβλίο του Κοροβίνη μπορεί κανείς να συμπεράνει ότι ο ζεϊμπέκικος υπήρχε πολύ πριν ταυτιστεί με το περιβάλλον του Ρεμπέτικου. Η θέση αυτή φαίνεται να παραπέμπει σε μια άλλη παρόμοια θεωρία που υπάρχει και η οποία αφορά τους πρώτους μάγκες. Στην Ελληνική εκδοχή του βιβλίου ΔΡΟΜΟΣ ΓΙΑ ΤΟ ΡΕΜΠΕΤΙΚΟ - το οποίο έγραψε η Αυστραλέζα μουσικολόγος Γκαίηλ Χόλστ - υπάρχει παράρτημα με άρθρα του Ελληνικού Τύπου γύρω από το Ρεμπέτικο Τραγούδι. Σ’ ένα απ’ αυτά αναφέρεται ότι οι πρώτοι μάγκες ήταν κάποιοι αγωνιστές του ‘21 που, μετά την Επανάσταση, περιφέρονταν παροπλισμένοι στην Αθήνα όπου και επιδίδονταν σε μη συμβατές με την επίσημη κοινωνία δραστηριότητες ανάλογες με εκείνες των ζεϊμπέκων της Ανατολής. Σ’ αυτή την περίπτωση λοιπόν μπορούμε εύκολα να υποθέσουμε τους λόγους για τους οποίους ο ζεϊμπέκικος από χορός κυρίως των «κοινωνικών ληστών» της Ανατολίας οι οποίοι κατέφευγαν σε βουνά και σε λημέρια παντός είδους , πέρασε στον κόσμο του Αστικού Περιθωρίου στην Ελλάδα και στη συνέχεια,στο περιβάλλον του Ρεμπέτικου.
Π. Σκούρτης
3 -5- 2007
Ο ΧΟΡΟΣ ΑΥΤΟΣ ΥΠΗΡΧΕ ΠΟΛΥ ΠΡΙΝ ΤΑΥΤΙΣΤΕΙ ΜΕ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΤΗΣ ΜΑΓΚΙΑΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΡΕΜΠΕΤΙΚΟΥ
Προσωπικά αποφεύγω συνήθως να διαβάζω μελέτες επειδή η συνεχής παράθεση των απόψεων και των πληροφοριών, αλλά και των πηγών απ’ όπου αυτές προέρχονται, τις πιο πολλές φορές με κουράζει. Πρέπει να πω ότι αυτό ισχύει ακόμα και για εκείνες που αφορούν θέματα τα οποία μ’ ενδιαφέρουν πολύ. Όμως αυτή την αίσθηση βαρεμάρας και κόπωσης, καθόλου δεν μου τη δημιουργησε το νέο συγγραφικό έργο του λαογράφου καθηγητή, μουσικοσυνθέτη λαϊκών τραγουδιών και ερμηνευτή, Θωμά Κοροβίνη. Πρόκειται για το βιβλίο ΟΙ ΖΕÏΜΠΕΚΟΙ ΤΗΣ ΜΙΚΡΑΣ ΑΣΙΑΣ, το οποίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις ΑΓΡΑ.
‘Ζεïμπέκοι’ ή ‘ζεϊμπέκηδες’ ήταν οι άνθρωποι από τους οποίους ο ζεϊμπέκικος χορός πήρε το όνομά του. Το γεγονός ότι κατά πολλους αυτός ο χορός θεωρείται Τούρκικης - και κατ’ άλλους Ελληνικής – προέλευσης, είναι λίγο-πολύ γνωστό. Όμως η μελέτη του Κοροβίνη παρουσιάζει ξεχωριστό ενδιαφέρον για τον εξής λόγο: ο συγγραφέας δεν περιορίζεται στο να αναφέρει ή ακόμα και στο να τεκμηριώνει τις ποικίλες αντικρουόμενες απόψεις που υπάρχουν γύρω απ’ αυτό το θέμα, ούτε στο να καταθέτει απλώς μεταξύ άλλων και τη δική του θέση. Αντίθετα ψάχνει πολύ πίσω, για ν’ ανακαλύψει που έχουν τις ρίζες τους τόσο ο τρόπος ζωής των Ζεϊμπέκων, όσο και το ζεϊμπέκικο. Σύμφωνα λοιπόν με όσα συμπεραίνουμε διαβάζοντας αυτό το συγγραφικό έργο, το Ζεϊμπέκικο – ή ο Ζεϊμπέκικος - υπήρχε πολύ πριν ταυτιστεί με τους μάγκες και τον κόσμο του Ρεμπέτικου.
Στο αναφερόμενο βιβλίο ανακαλύπτει κανείς πως υπάρχουν πολλά στοιχεία που συνδέουν τον Λαϊκό Πολιτισμό της Ελλάδος μ’ εκείνον της Τουρκίας. Ο αναγνώστης διαπιστώνει επίσης ότι μεγάλος αριθμός λέξεων οι οποίες είναι πλέον κλασικές της ελληνικής αργκό, προέρχονται από το λεξιλόγιο των ζεϊμπέκων. Βέβαια η σημασία κάποιων απ’ αυτές σήμερα, είναι πολύ ή ελαφρώς διαφορετική απ’ αυτή που είχαν στην αρχή. Ένα τυπικό παράδειγμα της περίπτωσης που μόλις αναφέρθηκε, είναι η λέξη ‘μπαϊράκι’. Στην ελληνική αργκό, η λέξη αυτή σημαίνει ‘επανάσταση’, ‘ανταρσία’, ενώ στο λεξιλόγιό τους οι ζεϊμπέκοι χρησιμοποιούσαν την ίδια λέξη για κάτι εντελώς αλλοιώτικο: ‘μπαϊράκι’ ονομαζόταν η σημαία την οποία οι Εφέδες – δηλαδή οι αρχιζεϊμπέκοι - ύψωναν για ν’ αναγγείλουν τον επικείμενο γάμο τους. Ένα άλλο λήμμα που σώζεται από την παράδοση των ζεϊμπέκων, είναι το ‘ντερβίσης’. Σε αντίθεση με το ‘μπαϊράκι’, η σημασία με την οποία αυτή η λέξη πέρασε στο λεξιλόγιο του Ελληνικού Περιθωρίου, δεν απέχει και πολύ από την έννοια που αρχικά είχε. Στην ελληνκή αργκό, η λέξη ‘ντερβίσης’ σημαίνει ‘καλότροπος μάγκας’, ενώ στο περιβάλλον της κοινωνικής ομάδας στην οποία ανφερόμαστε, ντερβίσηδες ήταν οι ζεϊμπέκοι που βοηθούσαν τους ταξιδιώτες να διαβούν επικίνδυνους δρόμους, προστατεύοντάς τους από πιθανές επιθέσεις ληστών.
Ακριβώς επειδή σ’ αυτό το βιβλίο υπάρχουν πολλά σημεία που συνδέουν τον Λαϊκό Πολιτισμό της Ελλάδος με εκείνον της Τουρκίας, όσοι πιστεύουν πως ο ζεϊμπέκικος είναι τούρκικος, μπορεί διαβάζοντάς το να νοιώσουν προς στιγμήν ότι δικαιώνονται. Όμως δεν έχουν τελείως έτσι τα πράγματα. Κατά την προσωπική μου γνώμη, η γενική θέση του Κοροβίνη δεν γίνεται εύκολα αντιληπτή, επειδή στη μελέτη του αναφέρονται ποικίλες απόψεις εντούτοις με την πρόοδο της ανάγνωσης φαίνεται πως η θέση του συμπίπτει με αυτή του ομότεχνού του Κώστα Ταχτσή και είναι η παρακάτω: αυτοί που επινόησαν τον ζεϊμπέκικο ήταν κάποοι στρατιώτες που ακολούθησαν τον Μεγαλέξανδρο κατά την εκστρατεία του στη Μικρά Ασία και οι οποίοι κατάγονταν από τη Θράκη. Λέγεται επίσης ότι ήταν οι ίδιοι άνθρωποι που επινόησαν και τον χασάπικο, προκειμένου να σχηματίσουν γέφυρα και να διασχίσουν τον Γρανικό ποταμό.
Αν θελήσει κανείς να ενστερνιστεί τη θεωρία που προαναφέρθηκε και παράλληλα να τη συνδέσει με εκείνη που υποστηρίζει ότι οι δρόμοι της λαϊκης μουσικής είναι Βυζαντινοί, τότε πρέπει να αποδεχτεί το εξής: ο Ζεϊμπέκικος επέζησε και καθ’ όλη τη διάρκεια των Βυζαντίου. Εφόσον αυτό αληθεύει, φαίνεται ότι ο χορός που διασώθηκε, στη συνέχεια υιοθετήθηκε από υπηκόους της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, οι οποίοι, με τη σειρά τους, τον μπόλιασαν με ανατολίτικα στοιχεία. Με δεδομένο ότι αυτοί οι υπήκοοι δεν ήταν όλοι γηγενείς Τούρκοι αλλά μεταξύ τους υπήρχαν και Έλληνες που εξισλαμίστηκαν, μπορεί να υποστηριχθεί ότι ο χορός αυτός έχει πράγματι ελληνική προέλευση.
Σύμφωνα με το βιβλίο αυτό του Κοροβίνη, Ζεϊμπέκικος υπήρχε και χορευόταν επίσης στα νησιά του Αιγαίου. Μάλλον πρόκειται για το είδος ζεϊμπέκικου που, όπως αναφέρει ο Μάρκος στην αυτοβιογραφία του, χορευόταν στη Σύρα όταν εκείνος ήταν ακόμα παιδί. Όμως η εκδοχή του χορού η οποία μόλις αναφέρθηκε, δεν είναι ευρύτερα γνωστή. Αντίθετα η παραλλαγή που οι κάτοικοι των Ελλαδικού χώρου γνώρισαν τα νεότερα χρόνια, είναι εκείνη του αποκαλούμενου ‘Μικρασιάτικου ζεϊμπέκικου’. Από το γεγονός και μόνο ότι στον συγκεκριμένου ζεϊμπέκικου – ο οποίος χορεύεται από έναν και μόνο χορευτή - δόθηκε αυτή η ονομασία, εικάζεται πως οι Μικρασιάτες, όταν έφτασαν στην Ελλάδα ως πρόσφυγες, επανέφεραν το χορό στη γη απ’ όπου ξεκίνησε. Σε αντίθεση με την Μικρασιάτικη παραλλαγή του ζεϊμπέκικου, που χορεύεται από μοναχικούς, γενικά, ο χορός αυτός μπορεί να είναι και ομαδικός. Επιπλέον, ο Μικρασιάτικος - τουλάχιστον μέχρι πρότινος - χορευόταν αποκλειστικά από άντρες, ενώ στην Τουρκία και γενικά στην Ανατολία, ο ζεϊμπέκικος χορεύεται και από γυναίκες
Η θεωρία περί της Θρακικής προέλευσης αυτού του χορού, υποστηρίζει ότι η ονομασία ‘ζεϊμπέκικος’ πρέπει να είναι ελληνική και συγκεκριμένα να προέρχεται από τον συνδυασμό των λέξεων ‘Ζεύς’ και ‘μπέκος’. Το δεύτερο συνθετικό της λέξης ‘ζεϊμπέκικος’, στα Φρύγικα - δηλαδή στα παλιά Θράκικα - σημαίνει ‘ψωμί’. Η σχέση που συνδέει την ονομασία με τον θεό Δία και τη λέξη ‘ψωμί’, φαίνεται να επιβεβαιώνεται και από το γεγονός ότι ο χορός λεγόταν και ‘Αρτοζηνός’. Σ’ αυτό το σημείο επιθυμώ να αναφέρω και μια καθαρά προσωπική μου γνώμη. Η άποψη σύμφωνα με την οποία η ονομασία που τελικά επικράτησε προέρχεται από τις λέξεις ‘Ζευς’ και ‘μπέκος’ ίσως να επαληθεύεται και από το ότι, όσοι χορεύουν σωστά τον ζεϊμπέκικο, κοιτάζουν πότε προς τον ουρανό, σαν να κάνουν δέηση, και πότε προς τη γη, σα να περιμένουν από αυτήν κάτι. Ωστόσο, έχω επίσης την αίσθηση ότι, πιθανόν, ο ‘αρτοζηνός’ να μετανομάστηκε σε ‘ζεϊμπέκικος’ για τον εξής λόγο; πολλοί Τούρκοι υπήκοοι μεταξύ των οποίων, όπως προείπαμε, υπήρχαν και Έλληνες, μετέπειτα ανέπτυξαν δράση κατά της Οθωμανικής Εξουσίας, με άλλα λόγια έγιναν ‘ζεϊμπέκοι’, δηλαδή αντάρτες.
Μεγάλος αριθμός ζεϊμπέκων ασκούσε μεταξύ άλλων δραστηριοτήτων και την ‘κοινωνική ληστεία’, που ήταν κυρίως η αρπαγή περιουσίας από τους ισχυρούς με σκοπό την ενίσχυση των αδύναμων. Βέβαια - κι εδώ θ’ αναφέρω επίσης μια προσωπική μου γνώμη - το ό,τι επιδίδονταν σ’ αυτή τη δραστηριότητα είναι κάτι που έρχεται σε πλήρη αντίφαση με τα γεγονότα τα οποία συνέβησαν κατά την διάρκεια της Μικρασιατικής Καταστροφής. Τότε, αρκετοί εξισλαμισμένοι Έλληνες που είχαν γίνει ζεϊμπέκοι, στράφηκαν ανοιχτά ενάντια στους πρώην συμπατριώτες τους. Όμως, όπως επισημαίνεται στο βιβλίο του Κοροβίνη, εκτός από τους ‘κοινωνικούς ληστές’ υπήρχαν και ζεϊμπέκοι που απλώς ήταν παραβάτες του κοινού ποινικού δικαίου. Εικάζω λοιπόν ότι από τους Έλληνες – ζεϊμπέκους μάλλον εκείνοι που πολύ περισσότερο θα στράφηκαν κατά των πρώην συμπατριωτών τους, ανήκαν στην τελευταία κατηγορία. Υποστηρίζω κάτι τέτοιο γιατί είναι γνωστή η ταχτική που εφαρμόζουν οι κυβερνώντες για να επιτύχουν τους σκοπούς τους: είναι ικανοί να επιστρατεύσουν ακόμα κι αυτούς που μέχρι πρότινος θεωρούνταν αποβράσματα της κοινωνίας, προκειμένου να ανατρέψουν εκείνους που υποθέτουν ότι βλάπτουν τα συμφέροντά τους.
Όπως έχει ήδη αναφερθεί, διαβάζοντας το βιβλίο του Κοροβίνη μπορεί κανείς να συμπεράνει ότι ο ζεϊμπέκικος υπήρχε πολύ πριν ταυτιστεί με το περιβάλλον του Ρεμπέτικου. Η θέση αυτή φαίνεται να παραπέμπει σε μια άλλη παρόμοια θεωρία που υπάρχει και η οποία αφορά τους πρώτους μάγκες. Στην Ελληνική εκδοχή του βιβλίου ΔΡΟΜΟΣ ΓΙΑ ΤΟ ΡΕΜΠΕΤΙΚΟ - το οποίο έγραψε η Αυστραλέζα μουσικολόγος Γκαίηλ Χόλστ - υπάρχει παράρτημα με άρθρα του Ελληνικού Τύπου γύρω από το Ρεμπέτικο Τραγούδι. Σ’ ένα απ’ αυτά αναφέρεται ότι οι πρώτοι μάγκες ήταν κάποιοι αγωνιστές του ‘21 που, μετά την Επανάσταση, περιφέρονταν παροπλισμένοι στην Αθήνα όπου και επιδίδονταν σε μη συμβατές με την επίσημη κοινωνία δραστηριότητες ανάλογες με εκείνες των ζεϊμπέκων της Ανατολής. Σ’ αυτή την περίπτωση λοιπόν μπορούμε εύκολα να υποθέσουμε τους λόγους για τους οποίους ο ζεϊμπέκικος από χορός κυρίως των «κοινωνικών ληστών» της Ανατολίας οι οποίοι κατέφευγαν σε βουνά και σε λημέρια παντός είδους , πέρασε στον κόσμο του Αστικού Περιθωρίου στην Ελλάδα και στη συνέχεια,στο περιβάλλον του Ρεμπέτικου.
Π. Σκούρτης
3 -5- 2007
2 σχόλια:
Από την μιά έχουμε την πολιτιστική παράδοση των αρχαίων Ελλήνων, η οποία πέρασε μέσω των ελληνιστικών χρόνων στο βυζάντιο(*) και από εκεί ολίγον "μπασταρδεμένη" (θα εξηγήσω αργότερα) στο νεότερο ελληνικό κράτος για να φτάσει τελικώς σε εμάς σήμερα.
Από την άλλη έχουμε έναν καθαρώς νομαδικό και εκ φύσεως πολεμικό λαό ο οποίος μέσα από συγκρούσεις και διαρκείς μετακινήσεις ψάχνει εναγωνίως να βρει τον δικό του "ζωτικό χώρο".
Η μελέτη της ιστορίας μας διδάσκει ότι οι μεν πρώτοι είχαν την ικανότητα, την τύχη (αν θέλετε) και κυρίως την χρονική άνεση ώστε να δημιουργήσουν ένα πολιτισμό ο οποίος (καλώς ή κακώς) αποτελεί την αρχή και για ορισμένους την ίδια την βάση του Δυτικού Πολιτισμού σήμερα. Οι δεύτεροι εκ των πραγμάτων δεν είχαν αυτή την πολυτέλεια του χώρου και του χρόνου με αποτέλεσμα η πολιτιστική τους συνεισφορά να θεωρείται αμελητέα.
Όταν ορισμένοι, μεταξύ των οποίων και εσείς, κάνετε αναφορά για τον λαϊκό πολιτισμό της τουρκίας, εσκεμμένα ή όχι αγνοείτε ότι ο "τουρκικός λαϊκός πολιτισμός" δεν είναι τίποτε άλλο από τον πολιτισμό που βρήκαν οι νομάδες οθωμανοί στην Μικρά Ασία. Μετά την μόνιμη εκγατάστασή τους, μιμούμενοι τους γηγενείς πληθυσμούς, υιοθέτησαν, μερικώς, αυτόν τον πολιτισμό, αφού πρώτα τον προσάρμοσαν στις δικές τους ανάγκες.
Μπορεί σήμερα στην εποχή της οικονομικής κρίσης, των ΑΟΖ, των γρίζων ζωνών κλπ., πολλοί να επενδύουν για διάφορους λόγους στην λεγόμενη "ελληνοτουρκική φιλία" (παρεμπιτόντως ούτε ελληνοτουρκική είναι ούτε φιλία) η αλήθεια όμως παραμένει ότι το σημερινό τουρκικό κράτος είναι δια χειρός Κεμάλ Ατατούρκ, ένα βίαιο μόρφωμα που φτιάχθηκε με το αίμα και το βιός των νεκρών Χριστιανών που ζούσαν ήδη εκεί αιώνες πριν εμφανιστούν οι νομαδικές ορδές των οσμανλήδων. Δεν υφίσταται λοιπόν τουρικός πολιτισμός, πρόκειται σε μεγάλο βαθμό για την τουρκική εκδοχή του αρχαιοελληνικού-βυζαντινού(*) πολιτισμού. Δεν θα αρνηθούμε λοιπόν την ιστορική αλήθεια για να μην στεναχωρήσουμε τους "φίλους" μας τους τούρκους.
Και για να μην σας κουράζω, η λέξη "ζεϊμπέκικο" είναι ελληνικότατη και η πλέον παραδεκτή εκδοχή προέλευσης είναι η Θρακική.
Τέλος, αν μου επιτρέπετε ένα σχόλιο υπό μορφήν συμβουλής, σας προτείνω να μην αποφεύγετε το διαβάσμα μελετών, απόψεων, πληροφοριών,απ’ όπου αυτές προέρχονται.
Και τούτο διότι ανέκαθεν, απαραίτητη προϋπόθεση για την απόκτηση της γνώσης είναι -δυστυχώς- ο κόπος.
Ευχαριστώ για την φιλοξενία.
(*) Σημ: Προφανώς χρησιμοποιώ τον όρο "Βυζαντινός πολιτισμός" συμβατικά, σωστότερο θα ήταν "ο πολιτισμός της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας".
Φαίνεται ότι ο/η σχολιαστής Δημήτριος έχει την τάση να δίνει συμβουλές ενώ θα ήταν καλλοίτερα να τις εφαρμόσει πρώτα στον εαυτό του. Η πρεμούρα του να με χαρακτηρίσει τόσο ‘φιλότουρκο’ όσο και φυγόπονο αναγνώστη, απλώς μου θυμίζει την παροιμία ‘δάσκαλε που δίδασκες και νόμους δεν εκράτεις’. Ας τον πληροφορήσω λοιπόν ότι αφενός ο γράφων τυγχάνει να έχει προγόνους πρόσφυγες του ’22, δηλαδή Μικρασιάτες και αφετέρου, πως όσα αναφέρονται στο εν λόγω άρθρο είναι συμπεράσματα στα οποία κατέληξα όταν διάβασα το βιβλίο του σπουδαίου μελετητή Θωμά Κοροβίνη ‘ΟΙ ΖΕΙΜΠΕΚΟΙ ΤΗΣ ΜΙΚΡΑΣ ΑΣΙΑΣ’.
Επίσης θα ήθελα να επιστήσω την προσοχή του στα εξής: Πρώτον, με το να αναφέρει κανείς πως διχάζονται οι γνώμες για ένα συγκεκριμένο θέμα, απλώς καταγράφει το γεγονός ότι υπάρχει διχογνωμία και δεν σημαίνει ότι τάσσεται υπέρ της μιας ή της άλλης άποψης. Δεύτερον, εκ πεποιθήσεως είμαι ο τελευταίος άνθρωπος που θα νοιαζόταν μήπως κακοκαρδίσει τους Τούρκους, πόσο μάλλον που θα επεδίωκε να επενδύσει στην ‘ελληνοτουρκική φιλία’. Και τρίτο, και κυριότερο, ότι αν θεωρεί πως εγώ αποφεύγω το διάβασμα μελετών, απόψεων, πληροφοριών κ.λ.π. γιατί είμαι φυγόπονος, γιατί αυτός δεν προσπαθεί να ολοκληρώσει όσα αρχίζει να διαβάζει; Διότι, αν στο συγκεκριμένο άρθρο διάβαζε λίγο παραπέρα από το σημείο που προφανώς πυροδότησε την αντίδρασή του, θα διαπίστωνε πως όσα υποστηρίζω είναι τελείως αντίθετα απ’ ό,τι επιπόλαια συμπεραίνει ο/η Δημήτριος. Και κυρίως πως πιστεύω ότι το ζεϊμπέκικο κάθε άλλο παρά τούρκικο είναι. Μάλιστα, μεταξύ άλλων προσωπικών συμπερασμάτων για τους ζεϊμπέκους, καταλήγω ακριβώς σε αυτό που διατείνεται κι ο ίδιος: πως η λέξη ‘ζεϊμπέκικο’ δεν είναι τουρκική αλλά έχει Θρακιώτικη προέλευση.
17/1/13
Δημοσίευση σχολίου